Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ελλάδα. Είναι το φάντασμα της αιθαλομίχλης που πέρυσι έκανε έντονη την παρουσία της και ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Γιάννενα και σχεδόν όλες τις μεγάλες πόλεις.
Μαζί με τα τζάκια και τις σόμπες ήρθε στα μεγάλα αστικά κέντρα και η αιθαλομίχλη, το φαινόμενο δηλαδή της υπερσυγκέντρωσης ρύπων και αιωρούμενων σωματιδίων και του εγκλωβισμού τους σε αέριες μάζες κοντά στην επιφάνεια της γης, ιδιαίτερα υπό συνθήκες άπνοιας.
Ο λόγος απλός: Τον Οκτώβριο του 2012 η κυβέρνηση ανακοινώνει την εξίσωση του φόρου κατανάλωσης πετρελαίου θέρμανσης και κίνησης. Η τιμή του πετρελαίου θέρμανσης αυξάνεται κατά 30-40%. Οι πολίτες τα χάνουν. Το κόστος είναι δυσβάσταχτο. Προσπαθούν με κάθε τρόπο να βρουν εναλλακτικές μεταξύ των οποίων τζάκια και ξυλόσομπες.
Σύμφωνα με έρευνα κοινής γνώμης της Public Issue για λογαριασμό του προγράμματος «Καλύτερη Ζωή» του WWF Ελλάς, το 2011 το 70% περίπου των πολιτών χρησιμοποιούσε πετρέλαιο ως βασική πηγή θέρμανσης. Το 2012, το ποσοστό κατρακύλησε στο 35%. Οι πολίτες κατέφυγαν σε τζάκια και σόμπες (9%), κλιματιστικά (16%), ηλεκτρικά σώματα (16%) και σε φυσικό αέριο (21%). Πολλοί επέλεξαν να περιορίσουν την κατανάλωση κάθε μέσου θέρμανσης. Ολόκληρες πολυκατοικίες με κεντρική θέρμανση παρέμειναν παγωμένες, καθώς τα νοικοκυριά δεν μπορούσαν να καταβάλουν τα κοινόχρηστα. Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών, την περίοδο Οκτώβριος 2012 – Φεβρουάριος 2013, η κατανάλωση πετρελαίου θέρμανσης μειώθηκε κατά 68%. Από την άλλη, σύμφωνα με εκτιμήσεις της αγοράς, η αύξηση στις πωλήσεις ξυλοσομπών ξεπέρασε το 80%.
Όμως μαζί με τα τζάκια και τις ξυλόσομπες εμφανίστηκε στη ζωή μας και η αιθαλομίχλη. Για παράδειγμα, στη Λυκόβρυση της Αττικής, παρουσιάστηκαν πέρυσι πολύ υψηλές συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων. Μόνο τον Δεκέμβριο του 2012, το όριο συγκεντρώσεων αιωρούμενων σωματιδίων ξεπεράστηκε για 17 ημέρες. Φέτος, στη Θεσσαλονίκη, τον Δεκέμβριο του 2013, οι συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων σκαρφάλωσαν επί 2 ημέρες αρκετά πάνω από το όριο συναγερμού.
Βάσει έρευνας του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ένα τζάκι εκπέμπει τόσα αιωρούμενα σωματίδια όσα 1000 νέα αυτοκίνητα ανά ημέρα. Ένας καυστήρας φυσικού αερίου εκπέμπει 2 γραμμάρια αιωρούμενων σε διάστημα 4 ωρών, ενώ για την ίδια χρήση ένα τζάκι εκπέμπει 150 γραμμάρια. Εκτός από αιωρούμενα σωματίδια μικρής (PM10) ή πολύ μικρής διαμέτρου (PM2,5), η καύση ξύλου σε μη αποδοτικές εγκαταστάσεις προκαλεί επίσης σημαντικές εκπομπές επικίνδυνων χημικών ουσιών, όπως πτητικοί υδρογονάνθρακες (NMVOC) και πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (PAH). Ενδέχεται επίσης να προκαλέσει την έκλυση ιδιαίτερα τοξικών διοξινών και φουρανίων (PCDD/F), ειδικά μάλιστα αν καίγονται ξύλα που έχουν βαφεί ή ξύλα που έχουν υποστεί χημική επεξεργασία.
Σύμφωνα με την Ένωση Ελλήνων Χημικών: «Τα αιωρούμενα σωματίδια που παράγονται από αυτές τις καύσεις ανήκουν στην κατηγορία των αναπνεύσιμων σωματιδίων που μέσω της αναπνοής φθάνουν στους επιθηλιακούς ιστούς των πνευμόνων και μπορούν να συγκρατηθούν, μεταφέροντας τις επικίνδυνες ενώσεις. Πέρα από τις μακροχρόνιες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία που περιλαμβάνουν την τοξική βιοσυσσώρευση, τη μεταλλαξογένεση και την καρκινογένεση, οι αυξημένες συγκεντρώσεις αιωρουμένων σωματιδίων με ρυπογόνο οργανικό υλικό δυσχεραίνουν την αναπνευστική λειτουργία και δημιουργούν μεγάλη επιβάρυνση σε ευαίσθητες πληθυσμιακές ομάδες, όπως τα άτομα με άσθμα, οι ασθενείς με αναπνευστικά προβλήματα, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι. Πέρα από την ενόχληση, την οσμή, τη δυσκολία οικιακών εργασιών όπως π.χ. το άπλωμα των ρούχων, η επιβάρυνση του αναπνευστικού συστήματος των ευαίσθητων ομάδων του πληθυσμού είναι η σημαντικότερη και πιο επικίνδυνη επίδραση του φαινομένου».
Πέρυσι μόλις το 10% σχεδόν των πολιτών επέλεξε τζάκι και ξυλόσομπα κι όμως αυτό αρκούσε για να εκτινάξει τη ρύπανση στα ύψη. Και φέτος, παρά το ότι δεν υπάρχουν ακόμη ολοκληρωμένα δεδομένα, η κατάσταση φαίνεται να παραμένει ίδια. Ο μόνος μας σύμμαχος είναι ο καιρός. Αν φυσάει αποφεύγεται η υψηλή συγκέντρωση ρύπων.
Αλίμονο όμως στη χώρα και στους πολίτες που αφήνουν τις τύχες τους στις ορέξεις του καιρού. Απαιτούνται πολιτικές που δυστυχώς δεν υπάρχουν ως σήμερα. Απαιτείται επίσης η ενημέρωση των συμπολιτών γύρω από τη θέρμανση και την προστασία της ατομικής και δημόσιας υγείας.
Η κυβέρνηση απέτυχε πέρυσι στη συλλογή εσόδων. Για την ακρίβεια, παρά τον υπερδιπλασιασμό του φόρου πετρελαίου θέρμανσης, τα έσοδα ήταν λιγότερα σε σχέση με το παρελθόν. Όμως αυτό δεν έχει σταθεί έως σήμερα αρκετό για να επιφέρει την αναθεώρηση του μέτρου εξίσωσης του φόρου σε πετρέλαιο θέρμανσης και κίνησης, παρά τις προτάσεις που έχουν κατατεθεί. Το επίδομα θέρμανσης που δόθηκε πέρσι καταγράφεται ως ακόμη μια αποτυχία. Ενώ στον κρατικό προϋπολογισμό είχε πιστωθεί κονδύλι της τάξης των 270 εκ. ευρώ, τελικά δόθηκαν μόλις 56,7 εκ. Οι περισσότεροι πολίτες, είτε προτίμησαν να μην χρησιμοποιήσουν πετρέλαιο, είτε δεν γνώριζαν τις διαδικασίες για τη χορήγηση του επιδόματος. Φέτος η χορήγηση του επιδόματος θέρμανσης εξελίσσεται καλύτερα, όχι όμως ικανοποιητικά. Οι εξαγγελίες για δωρεάν ρεύμα και ‘επίδομα αιθαλομίχλης’ δείχνουν ότι το Υπουργείο ΠΕΚΑ αντιδρά σπασμωδικά και κυρίως χωρίς σχεδιασμό στο μείζον πρόβλημα ρύπανσης που δημιουργήθηκε πρωτίστως λόγω κυβερνητικών επιλογών.
Για να είμαστε ειλικρινείς, όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση δεν υπάρχει καμιά εύκολη και άμεσα αποτελεσματική λύση. Ακόμα κι αν χαμήλωνε ο ειδικός φόρος στο πετρέλαιο θέρμανσης δεν είναι σίγουρο ότι ο κόσμος θα έσβηνε τζάκια και ξυλόσομπες. Για παράδειγμα, σε πολυκατοικίες που κάποιοι ένοικοι είναι άνεργοι ή ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας η κεντρική θέρμανση θα μείνει κλειστή ανεξάρτητα από το ύψος του φόρου στο πετρέλαιο. Απαιτείται λοιπόν συνδυασμός μέτρων. Που μπορεί και θα πρέπει να περιλαμβάνει α) ευνοϊκότερη φορολόγηση του πετρελαίου θέρμανσης σε σχέση με το πετρέλαιο κίνησης, β) αποτελεσματικότερο μηχανισμό διάθεσης επιδόματος θέρμανσης, γ) ειδικές προβλέψεις για τις πλέον ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες, δ) συνέχιση κι ενδυνάμωση του προγράμματος «Εξοικονόμηση κατ’ οίκον», ε) εκπόνηση προγράμματος επεμβάσεων θέρμανσης και εξοικονόμησης ειδικά για πολυκατοικίες, στ) αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών για τα προβλήματα και το κρυφό κόστος από την χρήση τζακιού και ξυλόσομπας, ζ) μέτρα πιστοποίησης ξυλείας και συστημάτων καύσης.
Πάντως, η αιθαλομίχλη αν και ιδιαίτερα επικίνδυνη είναι ένα από τα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες. Για να τα αντιμετωπίσουμε, υπό τόσο αντίξοες πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, απαιτείται πρώτα και πάνω από όλα η επίδειξη πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών.
To παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εποχή την Κυριακή 5 Ιανουαρίου 2014.
Photo (c) WWF Ελλάς/Andrea Bonetti
Facebook comments